युद्धहरू रोक्न “वैश्विक शासन असफल भएको”मा जोड दिँदै प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले बिहीबार जी-२० देशका विदेश मन्त्रीहरूलाई उनीहरू “गहिरो विश्वव्यापी विभाजन” र छलफलहरू “अहिलेको भूराजनीतिक तनावबाट प्रभावित” भइरहेका बेला बैठक भइरहेको बताए।

मोदीले भ्रमणमा आएका विदेश मन्त्रीहरूलाई “भारतको सभ्यताको लोकाचार”बाट प्रेरणा लिन र “विभाजन होइन, एकताबद्ध गर्ने कुरामा ध्यान केन्द्रित गर्न” आग्रह गरे। उनले वृद्धि विकास, आर्थिक लचकता, अन्तर्राष्ट्रिय अपराध, भ्रष्टाचार, आतंकवाद, र खाद्य तथा ऊर्जा सुरक्षाका विश्वव्यापी चुनौतीहरूलाई सङ्केत गरे।

प्रधानमन्त्री मोदीको भनाइले शिखर सम्मेलनको नतिजाबारे अपेक्षाहरू मध्यस्थता गर्योय, जहाँ वार्ताकारहरूले सहमतिका साथ एक बयान राख्न कडा मेहनत गरेका छन्। तर रुस-युक्रेन युद्धले छलफललाई ध्रुवीकरण गरेको छ।

प्रधानमन्त्री मोदीले भने, “हामी सबैले स्वीकार गर्नुपर्छ कि आज बहुपक्षीयता संकटमा छ। दोस्रो विश्वयुद्ध पछि सिर्जना गरिएको विश्वव्यापी शासनको वास्तुकलाले दुई कार्यहरू गर्ने थियो। पहिलो, प्रतिस्पर्धी हितलाई सन्तुलनमा राखेर भावी युद्धहरू रोक्न। दोस्रो, साझा हितका मुद्दाहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग बढाउने। विगतका केही वर्षको अनुभव- वित्तीय संकट, जलवायु परिवर्तन, महामारी, आतंकवाद र युद्धले स्पष्ट देखाउँछ कि विश्वव्यापी शासन आफ्ना दुवै जनादेशमा असफल भएको छ।’

उनले विकासोन्मुख र कम विकसित देशहरूले सामना गर्ने समस्याहरू पनि उठाए, जसलाई व्यापकरूपमा ग्लोबल साउथ भनिन्छ। उनले भने, “हामीले यो पनि स्वीकार गर्नुपर्छ कि यो असफलताको दुःखद नतिजा विकासोन्मुख देशहरूले भोग्नु परेको छ। वर्षौंको प्रगति पछि, हामी आज दीगो विकास लक्ष्यहरूमा फर्किने जोखिममा छौं। धेरै विकासोन्मुख देशहरू आफ्ना जनताका लागि खाद्य र ऊर्जा सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने प्रयास गर्दा दीगो ऋणसँग संघर्ष गरिरहेका छन्। तिनीहरू पनि धनी देशहरूले गर्दा ग्लोबल वार्मिङबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित छन्। यही कारणले भारतको जी-२० अध्यक्षताले ग्लोबल साउथलाई आवाज दिने प्रयास गरेको छ। कुनै पनि समूहले आफ्नो निर्णयबाट सबैभन्दा प्रभावित व्यक्तिहरूको कुरा नसुनेर विश्वव्यापी नेतृत्वको दाबी गर्न सक्दैन।’

रुस–युक्रेन युद्धको उल्लेख नगरी प्रधानमन्त्रीले भने, ‘तपाईँहरू गहिरो विश्वव्यापी विभाजनको समयमा भेट्दै हुनुहुन्छ। परराष्ट्र मन्त्रीको हैसियतमा आजको भूराजनीतिक तनावले तपाईँको छलफल प्रभावित हुनु स्वाभाविक हो। यी तनावहरूलाई कसरी समाधान गर्ने भन्नेबारे हामी सबैको आ-आफ्नो अडान र हाम्रो दृष्टिकोण छ।” उनले जी-२० देशहरूलाई महामारी र रूस-युक्रेन युद्धले बढाएको विश्वव्यापी चुनौतीहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्न आह्वान गरे।

“विश्वले जी-२० लाई चुनौतीहरू कम गर्ने थलोको रूपमा हेर्छ। जस्तै विकास; आर्थिक लचिलोपन; आपदा लचिलोपन; वित्तीय स्थिरता; अन्तर्राष्ट्रिय अपराध; भ्रष्टाचार; आतंकवाद; र खाद्य र ऊर्जा सुरक्षा। यी सबै क्षेत्रहरूमा जी-२० सँग सहमति निर्माण गर्ने र ठोस परिणामहरू प्रदान गर्ने क्षमता छ। हामीले सँगै समाधान गर्न नसक्ने समस्याहरूलाई हामीले सक्ने बाटोमा आउन दिनु हुँदैन। गान्धी र बुद्धको भूमिमा भेट्दा म प्रार्थना गर्छु कि तपाईँले भारतको सभ्यताको आचारसंहिताबाट प्रेरणा लिनुहोस्,’ उनले भने।

अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केन र रुसी विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभ राष्ट्रपति भवन परिसरको सम्मेलन कक्षमा बसेर मोदीको सन्देश सुन्ने भ्रमणमा रहेका विदेशमन्त्रीहरूमध्येका थिए।

“हालको समयमा, हामीले शताब्दीको सबैभन्दा विनाशकारी महामारी देखेका छौं। हामीले प्राकृतिक प्रकोपमा हजारौंको ज्यान गुमाएको देखेका छौं। हामीले तनावको समयमा विश्वव्यापी आपूर्ति शृंखलाहरू बिग्रिएको देख्यौं। हामीले स्थिर अर्थतन्त्रहरू अचानक ऋण र वित्तीय संकटले भरिएको देखेका छौं। यी अनुभवहरूले स्पष्ट रूपमा लचिलोपनको आवश्यकता देखाउँछन्- हाम्रो समाजमा, हाम्रो अर्थतन्त्रमा, हाम्रो स्वास्थ्य सेवा प्रणालीहरूमा र हाम्रो पूर्वाधारहरूमा। एकातिर वृद्धि र दक्षता र अर्कोतर्फ लचिलोपनबीचको सही सन्तुलन खोज्नमा जी-२० को महत्वपूर्ण भूमिका छ। हामी मिलेर काम गरेर यो सन्तुलन अझ सजिलै प्राप्त गर्न सक्छौं। त्यसकारण तपाईँको भेट महत्त्वपूर्ण छ। मलाई तपाईँको सामूहिक बुद्धि र क्षमतामा पूर्ण भरोसा छ। आजको बैठक महत्वाकांक्षी, समावेशी, कार्यमुखी र मतभेदभन्दा माथि उठ्नेमा म विश्वस्त छु,’ उनले भने।

उनले भारतले जी-२० अध्यक्षताको लागि ‘एक पृथ्वी, एक परिवार, एक भविष्य’ को विषयवस्तु चयन गरेको बताए। यस उद्देश्यको एकता र कार्यको एकताको आवश्यकतालाई संकेत गर्ने उनको भनाइ छ। उनले भने, ‘आजको बैठकले साझा र ठोस उद्देश्य प्राप्तिका लागि एकजुट हुने भावना झल्काउनेछ भन्ने मलाई आशा छ।

विदेशमन्त्री एस जयशंकरको अध्यक्षतामा भएको बैठक टर्की र सिरियाका भूकम्प पीडितहरूप्रति एक मिनेट मौन धारण गरेर सुरु भएको थियो। रसिया-युक्रेन युद्धको सन्दर्भमा कुनै सहमति नभएको कारण जी-२० वित्त मन्त्रीहरू संयुक्त विज्ञप्तिमा सहमत हुन असफल भएको केही दिनपछि, विदेश मन्त्रीहरूको बैठकले भारतको कूटनीतिक तंग यात्राको परीक्षण गर्ने तयारी गरेको छ।

• शुभजीत रोय/इन्डियन एक्सप्रेसबाट